Çoğunuz bu ismi duymamıştır. Zaten biz millet olarak her şeyi çok çabuk unutuyoruz. Hani derler ya, "Balık hafızalı" işte öyleyiz.
Binlerce yıllık Türk tarihinde emeği geçenleri, bu ülkeyi emperyalistlerden kurtaranları, ülkeyi medeni ülkeler seviyesine çıkaranları, insanları kul olmaktan çıkarıp millet yapanları, ülkesine hizmet edenleri, ülkemizin ve ilimizin gelişmesine katkı verenleri kolaylıkla unutuyoruz.
Kimleri unutmadık ki? Bilim adamlarını, siyasetçileri, sanatçıları, kültür insanlarını, şairleri, yazarları, felsefecileri, daha nicelerini. İşte ilimizde unutulmuş değerli insanlarımızdan birisi de ilk Büyük Millet Meclisinden itibaren beş dönem Aydın Milletvekili olarak ilimize ve ülkemize büyük hizmetler veren Hasan Tahsin San'dır.
Hasan Tahsin San, 1865, Selanik doğumludur. 21 Kasım 1951 tarihinde aramızdan ayrılan, Türk siyaseti için önemli bir kişilik olan Hasan Tahsin San, Rüştiye mezunudur.
1865 yılında Selanik’in Katerin kasabasının Paşa Mahallesi’nde doğan Hasan Tahsin San, Katerin Kazası İdare Meclisi üyelerinden Ali Ağapulo’nun oğludur. Hasan Tahsin’in annesi Fıtnat Hanım’dır. Hasan Tahsin San, ilk ve orta öğrenimini Selanik Rüştiyesinde tamamladıktan sonra 13 Mart 1880’de Selanik Düyun-u Umumiye Muhasebe Kaleminde kâtip olarak devlet hizmetine girmiştir. 13 Şubat 1882’de Katerin kazası Bidayet (Başlangıç) Mahkemesinde sorgu hâkim yardımcılığına atanmıştır. 23 Eylül 1883’ten itibaren mukavelat muharirliğini (Noterlik) üstlenmiştir. 2 Haziran 1892’de Girit’in Kandiya sancağı polis komiserliğine nakledilmiştir. 26 Ekim 1895’te Girit’e bağlı Kinoryo’ya, 28 Şubat 1897’de Yemen’de bulunan Muhail kazasına kaymakam olarak atanmıştır. 2 Mart 1900’de Aydın sancağı olan Bozdoğan Kazası Kaymakamlığına tayin edilmiştir. 7 yıldan fazla Bozdoğan’da kaymakam olarak görev yapan Hasan Tahsin San, 4 Ağustos 1907’de Nif, 13 Ekim 1908’de Kuşadası, 24 Mayıs 1910’da Urfa, 1 Şubat 1912’de Bulanık, 12 Şubat 1912’de Çal’da kaymakamlık görevlerine başlamıştır. 50 yaşında iken 13 Mayıs 1915’te I. Dünya Savaşı devam ederken emekliye ayrılmıştır. Emeklilik sonrası yaşamını Nazilli’de sürdüren Hasan Tahsin Bey İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi ve Aydın Sancağının işgal tehlikesi yaşaması nedeniyle oluşturulan Kuva-yı Milliye teşkilatında yer almış, Nazilli Heyet-i Milliyesinde önemli çalışmaları olmuştur.
Meclisteki Aydın mebuslarının en aktifi olan Hasan Tahsin Bey, 1920 yılında ilk defa seçildiğinde 55 yaşında idi. Hasan Tahsin San, Mecliste İktisat, Bayındırlık ve Dilekçe komisyonlarında çalışmıştır. San, 1920 yılında Umuru İktisadiye, 1921 yılında İstida, 1922 yılında Nafıa encümenliklerinde çalışmıştır.
Hasan Tahsin San, TBMM’nin I. Toplantı yılında Dilekçe Komisyonunun Başkanlığını da yapmıştır. 26 Ocak 1922'de Harp Encümeni kararıyla Ordu geri hizmetlerine yardım ve gözetimle görevlendirilmiştir.
Hasan Tahsin San, I. Dönem TBMM’de Meclis Genel Kurulunda çeşitli konularda 95, gizli celse görüşmelerinde 18 konuşması vardır. 1 gensorusu ve 3 kanun teklifi bulunmaktadır.
Hasan Tahsin San, Mecliste konuşulan, tartışılan konuları yakından takip eden bir mebus olarak dikkati çekmektedir. Sık sık kürsüye çıkarak düşüncelerini açıklamaktan çekinmeyen Hasan Tahsin San, Cenova Konferansı’na katılmayan Hariciye Vekilinden hesap soracak kadar da özgüvene sahiptir.
Eğitimle ilgili konularda hassas olan Hasan Tahsin San, Kütahya livası öğretmenlerinin maaşlarının alamadıklarına dair İzmir Mebusu Reşid Bey’in soru önergesine destek olarak önerilerini ve değerlendirmelerini yapmıştır.
Ekonomi konularını da yakından takip eden Hasan Tahsin Bey, bütün bütçe görüşmelerinde, Temettü Vergisi, Aşar Vergisi gibi çeşitli vergi düzenlemelerinde, Men-i Müskirat Kanunu’nda söz almış, haksızlık olacağına inandığı uygulamalar konusunda da fikri açıkça beyan etmiştir. Örneğin Aşar Vergisinin teslise (üçleme yöntemi) raptı hakkındaki kanun teklifi üzerine söz konusu teklifin uygulamada daha büyük haksızlıklar getireceği için reddedilmesini istemiştir. Bunların dışında icra vekillerinin seçilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar, Şura-yı Devlet teşkili, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu gibi düzenlemeler hakkında da konuşmalar yapmıştır.
Hasan Tahsin San'ın I. TBMM’nin 1 Mart 1922-16 Nisan 1923 arasındaki Gizli Celse Oturumlarında da 18 konuşması bulunmaktadır. Konuşma konularından bazıları şunlardır: Başkomutanlık Kanunu’nun müzakeresi, Suriye ile yapılacak Gümrük İtirafnamesi hakkındaki Bakanlar Kurulu kararı hakkında, Dr. Rıza Nur ve Abdullah Azmi Bey’in siyasi durum hakkındaki konuşmalarına cevapları, Londra Konferansı’na gidecek Barış Heyeti ve bu heyete verilen talimatlar hakkında Heyet-i Vekile tezkeresi, Malta sürgünlerinin durumları.
Hasan Tahsin San, II. Dönem TBMM seçimlerine Aydın’dan katılmış, 17 Temmuz 1923'te 329 oy alarak mebus seçilmiştir. Hasan Tahsin San, 11 Ağustos 1923'te Meclise katılmış ve ertesi gün mazbatası onaylanmıştır. TBMM’nin II. Dönem faaliyetlerinde İstida, Nafıa, Mübadele ve İmar ve İskân komisyonlarında çalışmıştır. Bu dönemde, ormanların işletilmesi hakkında soru önergesi dışında Genel Kurulda 29 farklı konuda 48 konuşması olmuştur.
III. Dönem TBMM seçimlerine mebus adayı olarak giren Hasan Tahsin San, 457 oy alarak Aydın mebusu olmuştur. 3 Ekim 1927’de mazbatasını almış, 1 Kasım’da Meclise katılmış, 2 Kasım’da da mazbatası onaylanmıştır.
III. Dönem TBMM çalışmalarında Divan-ı Muhasebat (Sayıştay) ve Teşkilat-ı Esasiye (Anayasa) komisyonlarında görev alarak çalışmıştır. Genel kurulda 16 değişik konuda 25 konuşma yapmıştır.
Hasan Tahsin San, IV. Dönem TBMM’ne 4 Mayıs 1931’de Aydın mebusu olarak katılmış, bu dönemde Anayasa Komisyonunda çalışan Hasan Tahsin San, Mecliste değişik konularda 25 konuşma gerçekleştirmiştir.
Hasan Tahsin San'ın TBMM’de son dönemi V. Dönem olmuştur. Aydın milletvekili olarak 12 Şubat 1935'te aldığı seçim tutanağı ile 1 Mart 1935'te Meclise katılmış ve tutanağı 7 Mart 1935'te onaylanmıştır. 1935-1939 yıllarında faaliyet gösteren V. Dönem TBMM’de Teşkilâtı Esasiye Encümeni üyeliğine getirilmiştir. Genel Kurulda; bazı maden hurdalarının dışarı çıkarılmasının yasak edilmesi ve satın alınması, Devlet Demiryolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğünün memur ve müstahdemlerinin ücretleri, Gümrük ve İnhisarlar Vekilliği memurları kanun lâyihası, Hatay muvaffakiyetinden dolayı açılan müzakere, iskân edilen muhacirlere verilen samanlıklar hakkındaki Arzuhal Encümeni mazbatası, madeni ufaklık para hakkındaki Kanun’un 1. maddesinde değişiklik yapılması, Muvazene Vergisi Kanunu’nun 10. maddesinde yazılı müddetin bir sene daha uzatılması, nalbant mektepleri ve nalbantlık hakkındaki Kanun, Orman Kanunu, ortaokul öğretmenleri yetiştirmek maksadıyla Gazi Terbiye Enstitüsünde açılan kursa devam eden öğretmen okulu mezunları, subay ve askerî memurların yaşları hakkındaki Kanun, tuz hakkındaki Kanun, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdürlüğü teşkilât ve vazifelerine dair Kanun, Türkiye Ziraat Bankasının ipotekli ve müteselsil ziraî borçlarının taksitlenmesi, Van Gölü Gemi İşletme İdaresi 1935 yılı bütçesi, Yalova Kaplıcaları ile Kaplıcalar Bölgesi'nin idaresi, zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin aşılattırılması ve Zirai Satış Kooperatifleri birlikleri hakkındaki Kanun dolayısıyla konuşmalar yapmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına Arzuhal Encümeninin çalışmalarıyla ilgili bir de takrir vermiştir.
Hasan Tahsin San, I. II. III. IV ve V. Dönemlerde Aydın milletvekili seçilerek Meclisteki yerini 1939 yılına kadar korumuştur. TBMM’nin kuruluşundan 5. Dönem sonuna kadar milletvekili olarak kalabilen ender milletvekillerinden biri olmuştur. Milletvekilliği sona erince Bozdoğan’a gelerek tarım ve ziraat işleriyle ilgilenmiş Bozdoğan’da yaşamıştır. 18 Aralık 1951’de 86 yaşında iken hayatını kaybetmiştir. Evli olup çocuksuzdur. Rumca bildiği kısa hal tercümesinde yazılıdır. Zübeyde Hanım’ın babasını, kocası Ali Rıza Efendi’yi ve Ali Rıza Efendi’nin babası Kızıl Hafız Ahmet Bey’le ilgili olarak bilgileri Enver Behnan Şapolyo’ya anlatarak Atatürk’ün soyağacı hakkında önemli katkılar sağlamıştır.
Hasan Tahsin San, Rüştiye mezunu bir kişi olarak, mahkeme başkatipliği, polis komiserliği, kaymakamlık ve milletvekili olarak Aydın iline ve ülkemize hizmet etmiştir. Ama, gelin görün ki, Aydın ilinde onun adını yaşatacak bir yer yoktur. Vefasızlığa o da kurban gitmiştir. Aydın Büyükşehir Belediyesi, Nazilli ve Bozdoğan Belediyeleri bu konuda gerekeni yapmalıdır.
“Köpeği köpeklikten çıkartıp insana dost yapan ‘sadakat ve vefa’dır. İnsanı insanlıktan çıkartıp köpekten daha aşağı yapanda, sadakatsizlik ve vefasızlıktır.” ( Mevlana)