Suç konusu eylem ve işlemleri ihbar etmek vatandaşlık görevi olarak beklenen bir davranış biçimi olmakla birlikte yasal mevzuatımızda ihbarı teşvik eden bazı uygulamalar bulunmaktadır. Bu uygulamalardan birisi vergi kaçıranları ihbar eden kişilere devlet tarafından ödül olarak yapılan nakdi ödemedir. “İhbar ikramiyesi” adı verilen söz konusu teşvik 1931 yılında yürürlüğe giren 1905 sayılı “Menkul ve Gayrimenkul Emval ile Bunların İntifa Haklarının ve Daimi Vergilerin Mektumlarını Haber Verenlere Verilecek ikramiye Hakkında Kanun”a dayanmaktadır. Ülkemizde kayıtdışı ekonominin varlığı ve özellikle vergilere ilişkin olarak Pandemi döneminden kalan yersiz indirim, muafiyet ve istisnalar vergi ihbarlarını daha da önemli kılmaktadır. 2022 yılında vergi ihbarında bulunan kişi sayısı 251 kişiden ibaret olup, bunlara toplam 12 milyon 390 bin 551 TL tutarında ihbar ikramiyesi ödenmiş olup, söz konusu rakamlar vergi potansiyeline nazaran oldukça düşük görünmektedir. Öte yandan, bilgi teknolojisindeki gelişmeler ihbar mekanizmalarının işleyişine katkı sağlayabilmektedir. 1▪ Vergiyle ilgili neler ihbar edilebilir? Kısaca ifade etmek gerekirse, ihbar ikramiyesine hak kazanabilmek için ihbar edilen hususun vergi mükellefiyetini ve dolayısıyla vergi ziyaı cezası, kaçakçılık cezası ve/veya usulsüzlük cezalarını gerektiren bir faaliyet, eylem veya işlem olması gerekmektedir. Bu bağlamda; ▪ Satış, kazanç ve gelirleri gösteren fiş, fatura, makbuz, bilet ve benzeri tevsik edici belge vermemek, ▪ Yazar kasa veya ödeme kaydedici cihaz kullanmamak, ▪ Vergi mükellefiyeti tesis etmeden ticari, sınai, zirai, serbest meslek faaliyeti veya vergi kanunlarına göre vergi konusuna giren diğer faaliyet ve işlemlerde bulunmak, ▪ Gerçek dışı (sahte) veya yanıltıcı belge düzenlemek, ▪ Zamanında vergi beyannamesi veya bildirimi vermemek, ▪ Yapılan işlemin mahiyetini gizlemek veya gerçek dışı şekilde göstermek, örneğin bedelsiz devir veya bağış yapıldığı halde veraset ve intikal vergisinden kaçınmak amacıyla işlemin satış olarak gösterilmesi, ▪ İktisadi ve teknik icaplara uymayan veya hayatın olağan akışına aykırı giderler göstermek, ▪ Verginin konusuna giren mal veya işlemleri gerçek değerinden daha düşük veya yüksek göstermek, örneğin satış bedeli 2 milyon TL olan bir taşınmazı tapu harcı, gelir vergisi, KDV vb. vergi ve harçları ödememek veya düşük şekilde ödemek için daha düşük göstermek, ▪ Fatura, fiş ve benzeri belgelerde vergi oranlarını veya stopajları düşük göstermek, ▪ Vergiye tabi faaliyetlerini ticari defter ve kayıtlara işlememek, ihbar edilebilecek başlıca hususlardır. Herhangi bir mükellefin vergi kaçırdığına ilişkin ihbarın, ikna edici ve somut delillere dayanması gerekmektedir. 2▪ İhbar nasıl yapılabilir? İhbar ikramiyesi kapsamında ihbarda bulunulması çeşitli şekillerde olabilmektedir. Genel kural, bildirimin yazılı olmasıdır. Bununla birlikte, tutanağa bağlanmak şartıyla sözlü bildirimde bulunulması da mümkündür. Yazılı bildirim ilgili idari makama yazılacak bir dilekçe ile yapılır. 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun’a göre; dilekçelerde dilekçe sahibinin adı, soyadı ve imzası ile iş veya ikametgâh adresinin bulunması gerekmektedir. İhbar şahsen vergi dairelerine veya Defterdarlıklara yapılabileceği gibi Gelir İdaresi Başkanlığının https://intvrg.gib.gov.tr/index.jsp?gn=ihb adresindeki resmi web sitesinden veya e-devlet portalı üzerinden de yapılabilir. Ayrıca, Gelir İdaresi Başkanlığı Vergi İletişim Merkezi’ne 189 nolu hattan telefonla ulaşmak da mümkündür. Bununla birlikte, ihbar ikramiyesine hak kazanmak için ihbarın Vergi Dairesi Başkanlıklarına Kural olarak muhbirin ismi gizli tutulur. 3▪ İhbar ikramiyesinin miktarı Verilecek ihbar ikramiyesinin miktarı da ihbar sonucunda tespit edilen vergi ve cezaların büyüklüğüne bağlıdır. Bu bağlamda; ödenecek ikramiye vergi ve cezalar toplamı üzerinden inceleme elemanınca belirlenecek ikramiye matrahı üzerinden aşağıdaki tarifeye göre hesaplanır: ◊ 500 liraya kadar % 15 ◊ 5.000 liraya kadar, 500 liradan yukarı olan kısım için % 30 ◊ 15.000 liraya kadar, 5.000 liradan yukarı olan kısım için % 20 ◊ 15.000 liradan yukarı olan kısım için % 10 Bu nispetlere göre hesap olunacak ikramiyenin üçte biri verginin tahakkukunda ve üçte ikisi ise verginin tahsili akabinde verilir. 4▪ İhbar ikramiyesi kimlere verilmez? 1905 sayılı Kanun’a göre, mal memurları (Hazine ve Maliye Bakanlığı mensupları) ile takdir komisyonu üyelerine ve vergilerin tahakkuk işlemlerinde görevli olanlara ihbar ikramiyesi ödenmez. Aynı şekilde, işleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırları ifşa edemeyecekleri yönünde kendi özel kanunlarında hüküm bulunan meslek mensupları (mali müşavirler, avukatlar vb.) da mükellefin vergiye ilişkin bilgilerini de ifşa edemeyeceklerinden ihbar ikramiyesine hak kazanamazlar. 5▪ İhbar ikramiyesi vergiye tabi mi? İhbar ikramiyesi ihbarda bulunan kişinin ticari, sınai, zirai, serbest meslek faaliyeti veya Gelir Vergisi Kanununda gelir unsuru olarak sayılan kazanç ve irat mahiyetinde bulunmadığından gelir vergisine tabi değildir, dolayısıyla gelir vergisi kesintisi yapılmaksızın ödenir.  6▪ İhbar asılsız çıkarsa ne olur? Her ihbar müessesesi gibi vergi kaçırmaya ilişkin ihbarların da kötüye kullanılması ve sırf başkalarına zarar vermek amacıyla asılsız olması durumu da bulunmaktadır. Böyle bir suiistimal iftira, yalan beyan vb. eylem olarak asılsız ihbarda bulunan kişi hakkında adli işlem gerektirebileceği gibi mağdur olan kişinin işlerinin aksaması veya itibarının zedelenmesi gibi nedenlerle uğradığı zararları asılsız ihbarda bulunan kişiden dava yoluyla tazminat olarak alma imkânı da bulunmaktadır. 7▪ İhbar eden kişinin kimliği açıklanır mı? Mağdur olan kişinin yukarıda belirtilen haklarını kullanabilmesi ihbarda bulunan kişinin kimliğini öğrenmesiyle mümkündür. İhbarda bulunan kişinin öğrenilebileceği en doğal yer ihbarın yapıldığı vergi dairesidir. Ne var ki, Vergi Usul Kanununa göre sadece ihbar üzerine ihbar edilen kişi nezdinde arama yapılması ve yapılan aramada ihbarın sabit olmadığının anlaşılması halinde nezdinde arama yapılan kimse muhbirin kimliğinin bildirilmesini isteyebilir ve bu halde vergi dairesi muhbirin ismini bildirir. İhbar edilen kişi nezdinde herhangi bir arama yapılmadığı takdirde ihbar eden kişinin kimliği açıklanmaz.